Some have expressed an interest in the legal arguments that my lawyer, Dr Anthony Cremona made in my defence in the crucifix kissing court case.
Below is the full version of our representations to the court. They include Judge Vanni Bonello's magisterial opinions at the European Court of Human Rights in Strasbourg.
Nota ta’ Sottomissjonijiet ta’ Lou Bondi;
Jesponi bir-rispett:
1. ILLI waqt is-seduta quddiem dina
l-Onorabbli Qorti tat-12 ta’ Ottubru, 2011, il-konvenut tramite il-konsulent
legali tieghu “irrileva” li “in
vista tal-fatt illi l-attur pubblikament iddikjara illi ma jemminx b'Alla
jitlob lil din il-Qorti taghti d-direttivi opportuni dwar id-deposizzjonijiet
tieghu li ttiehdu taht gurament ta' twemmin religjuz”;
2. ILLI tajjeb li jigi rilevat li l-konvenut,
pero’, naqas milli:
-
jghid x’inhuma, fil-fehma tiegħu, l-konsegwenzi legali
ta’ dan kollu – jekk hemm;
-
jgħid ezattament x’qed jitlob;
3. ILLI konvenjentement
il-konvenut minnflok tefa’ l-kwistjoni fuq dina l-Onorabbli Qorti u talab li
dina l-Onorabbli Qorti taghti “d-direttivi opportuni dwar
id-deposizzjonijiet tieghu li ttiehdu taht gurament ta' twemmin religjuz”. Dan, naturalment, jagħmilha diffiċli ħafna
għall-attur li jirribatti din it-talba u li jagħmel s-sottomissjonijiet tiegħu.
4. Ċiononostante, u in poche parole, l-attur umilment ser jissottometti li:
(a)
dan kollu, fic-cirkostanzi kif ser jigu spjegati,
m’għandu jkollu assolutament ebda konsegwenza la fuq ix-xhieda li ta l-attur u
lanqas fuq il-prosegwiment tal-proċedjuri odjerni;
(b)
jekk il-konvenut ser jipprova jallega li l-atti huma
nulli jew għandhom jiġu sfilzati kaġun tal-verbal tiegħu, dan assolutament mhux
permess u proċeduralment in-nullita’ ta’ atti giet konsistentement (anki qabel
l-emendi procedurali iktar recenti) meqjusa li hija “ta’ stretta interpretazzjoni” u meqjusa bhala “sanzjoni estrema” ħafna;
(c)
il-ġurament per
se jibqa ġurament u jibqa’ jorbot fuq min jiehdu irrispettivament mit-twemmin
reliġjuz tiegħu, diment li ma hemmx xi evidenza jew prova li dak li jkun ħa l-ġurament
ikun gideb, jew ikun ħadu b’mod leġġer jew ma jkunx fehem l-import tal-ġurament
– prova ta’ dan ma hemmx;
(d)
jekk il-konvenut għandu prova li l-fatt li l-attur bies
il-Kurċifiss ifisser neċessarjament li l-attur gideb taħt ġurament, allura dan
għandu jipprovaha;
(e)
li l-invokazzjoni ta’ Alla sabiex jgħin lix-xhud u
l-att ċerimonjali li x-xhud ibus is-salib ma jneħħux mill-fatt li, mill-bqija,
il-forma tal-ġurament u d-dikjarazzjoni solenni xorta waħda, u bl-istess
kliem preċiżi, jorbtu lix-xhud li jgħid:
a.
is-sewwa;
b.
is-sewwa kollu; u
c.
xejn ħlief is-sewwa
Għalhekk jista’ jingħad li d-dikjarazzjoni solenni – li, wara kollox,
hija ġurament ukoll - hija kompriża fil-ġurament u xejn ma huwa imnaqqas
għaliex oltre il-ġurament ikun hemm ic-cerimonja li tiġi invokata l-għajnuna
ta’ Alla u jinbies is-Salib (u dan anki ghar-raguni, kif ser jigi spjegat iktar
l-isfel, li l-Kurcifiss illum il-gurnata huwa simbolu ta’ valuri sekulari anki
ghall-bniedem li ma jemminx);
(f)
hemm ġurisprudenza stabbilita - u tendenza ġudizzjali
ukoll – li tikkonferma li filwaqt li fil-knisja ma hemmx dubju li l-Kurċifiss
huwa simbolu reliġjuz, barra il-knisja, u allura f’ambjent sekulari, il-Kurċifiss
huwa simbolu ta’ valuri civici, Kostituzzjonali sekulari importanti, li l-istat
(li l-Kostituzzjoni tieghu tghid li r-religjoni Kattolika - bħala stat ta’ fatt
u mhux bħala preskrizzjoni - hi r-religjon ta’ Malta) jemmen fihom u li
s-socjeta’ thaddan;
(g)
wieħed allura jista jirrispetta l-istess valuri
sekulari minkejja it-twemmin reliġjuż tiegħu – il-fatt li bniedem ma jemminx ma
jfissirx i neċessarjament ikun gideb għax ikun ħa l-ġurament fuq il-Kurċifiss
jew għaliex ikunu intużaw ukoll il-kliem ‘hekk
Alla jghini’;
(h)
l-attur – kif jista’ jiġi ppruvat, dejjem jekk hemm
bżonn u jekk jiġi konċess lilu minn dina
l-Onorabbli Qorti - għandu rispett kbir lejn il-valuri sekulari li l-Kurċifiss
jirrapreżenta u l-fatt li ħa l-ġurament offrut lilu minn dina l-Onorabbli Qorti assolutament ma
jfissirx li neċessarjament gideb taħt ġurament. Ghalhekk qed jigi sottomess umilment li m’hemmx bżonn li
bniedem neċessarjament jemmen f’Alla sabiex jissottoskrivi għall-dawn il-valuri
proprju għaliex – diment li ma jiġix ippruvat mod ieħor – il-Kurcifiss huwa
simbolu ta’ dawn il-valuri importanti anki għall-bniedem li ma jemminx;
(i)
Huwa car li l-attur bħala cittadin kuxjentzjuz, jaf
sew id-differenza bejn il-verita’ u gidba – il-punt krucjali hawn huwa jekk
inghadx il-verita jew le, u li dak li jkun ha il-gurament ikun fehem l-import
ta’ dan l-att u l-konsegwenzi tieghu, u mhux il-formalitajiet ta’ kif jinghata
l-gurament;
(j)
il-kliem tal-ġurament li jesigu li min jiehdu jghid
is-sewwa, is-sewwa kollu u xejn hlief is-sewwa, għandu tifsira waħda,
irrispettivament minn jekk wieħed jemminx f’Alla jew le – fil-każ ta’ gurament
għall-persuna Kattolika, hemm il-prassi li tiġi invokata l-għajnuna ta’ Alla u
jinbies il-Kurċifiss, mentri fil-każ ta’ persuna li mhuwiex kredenti, din
il-proċedura ma tiġix segwita – pero din tibqa’ proċedura u xejn iktar għaliex
il-ġurament jibqa’ l-istess (ara il-Pulizija
(Spett Angelo Gafa) vs Donovan John Scerri, Qorti ta’ l-Appell Kriminali -
17 ta’ Ottubru, 2011). Tant u hekk li
l-artiklu 3 tal-Att dwar id-Dikjarazzjonijiet (Kap.245 tal-Ligijiet ta’ Malta)
juri bic-car kemm id-dikjarazzjoni solenni hija komrpiza fil-gurament;
(k)
huwa rilevanti ukoll li hemm ir-riskju li jiġu
mittiefsa d-drittijiet fundamentali ta’ l-attur, u ta’ kull bniedem ieħor li,
sabiex ma jieħux ġurament skont il-fidi Kattolika - li huwa d-‘default’
fil-liġi tagħna - ikun kostrett jiddikjara fil-Qorti, quddiem kulħadd,
it-twemmin reliġjuż tiegħu jew in-nuqqas ta’ twemmin reliġjuż tiegħu, u hemm
deċiżjonijiet tal-Qorti Ewropeja dwar id-Drittijiet tal-Bniedem li jgħidu
proprju li dan jikkostitwixxi ksur tal-liberta’ tat-twemmin tal-bniedem kif
sanċit mill-artiklu 9 tal-Konvenzjoni Ewropeja dwar id-drittijiet tal-Bniedem u
l-artiklu 40 tal-Kostituzzjoni ta’ Malta;
(l)
skont l-artiklu 112 tal-Kap.12 kull ma jesigi huwa li permezz
tal-gurament ix-xhud jghid is-sewwa, is-sewwa kollu u xejn hlief is-sewwa, u
imbaghad l-artiklu 111 tal-Kap 12 kull ma jitlob huwa li ix-xhud jiehu
l-gurament “bil-mod li huwa jidhirlu illi hu l-akbar rabta għall-kuxjenza tiegħu.……” – minhabba
l-valuri civici importanti li l-Kurcifiss jissimbolizza, specjalment
fis-socjeta’ taghna, l-inkluzjoni tal-prassi li jinbies il-Kurcifiss mhux
necessarjament inaqqas minn din ir-rabta fuq il-kuxjenza ta’ xhud li ma
jemminx: anzi qed jigi sottomess umilment li jista anki jkun proprju l-oppost;
1. IN-NATURA TAL-ĠURAMENT
5. ILLI fl-ewwel lok ta’ min wieħed
jinnota li l-ġurament – sija jekk huwa skont ir-reliġjon Kattolika Rumana u
sija jekk mhux – jibqa’ wieħed u dejjem jissejjaħ ‘ġurament’. Tant hu hekk li l-‘marginal note’ ta’ l-artikli 110 (li jittratta dwar min għandu
s-setgħa li jagħti “ġurament”) u 111 (li jittratta dwar il-formola “tal-ġurament” skont ir-reliġjon
tax-xhud) kollha jitkelmu dwar ‘ġurament’ - dan il-ġurament jibqa’
l-istess irrispettivament mit-twemmin reliġjuż tax-xhud għax huwa biss
ir-ritwal jew ċerimonja tat-teħid tal-ġurament li jinbidel (apparti l-użu
tal-kliem ‘niddikjara solennement’ minflok ‘naħlef’). Minbarra dan kollu, l-artiklu 111 tal-Kodiċi
tal-Proċedura (Kap. 12 tal-ligijiet ta’ Malta) jgħid li fiż-żewġ każi x-xhud
ikun qed ‘jaħlef’.[1] Issa:
-
min iħaddan
ir-reliġjon Kattolika Rumana jinvoka lill-Alla biex jgħinu u ibus is-Salib;
-
u min ma
jistqarrx dan ir-reliġjon ma hemmx għalfejn jagħmel xejn minn dan;
Dak li jitlob l-artiklu 112
tal-Kodiċi tal-Proċedura (Kap.12 tal-Liġijiet ta’ Malta) huwa li:
“112. (1) Ix-xhieda u kull min għandu jieħu ġurament,
għandu jaħlef li jgħid is-sewwa, is-sewwa kollu u xejn
ħlief is-sewwa.”
Dan, qed jiġi sottomess umilment, l-attur għamlu, minkejja li d-‘default position’ fis-sistema legali
tagħna hija li l-ġurament jittieħed skont
id-drawwa tar-reliġjon Kattolika Rumana (sakemm ix-xhud ma jitlobx mod ieħor).
6. ILLI fil-fatt,
l-invokazzjoni ta’ Alla sabiex jgħin lix-xhud, u l-att ċerimonjali li x-xhud
ibus is-Salib ma jneħħux mill-fatt li, mill-bqija, il-ġurament u
d-dikjarazzjoni solenni xorta waħda, u bl-istess kliem preċiżi jorbtu
lix-xhud li jgħid:
a.
is-sewwa
b.
is-sewwa kollu, u
c.
xejn ħlief is-sewwa.
Għalhekk jista’ jingħad li id-dikjarazzjoni solenni – li hija ġurament
ukoll – hija, sa ċertu punt, kompriża fil-ġurament, u xejn ma huwa necessarjament imnaqqas għaliex minbarra
l-ġurament innifsu fil-kaz in ezami kien hemm ukoll il-prassi li tiġi invokata
l-għajnuna ta’ Alla u li jinbies is-Salib (u dan anki ghar-ragunijiet spjegati iktar
il-quddiem).
7.1 ILLI
n-natura tal-ġurament ġiet studjata proprju f’kawża reċenti ħafna quddiem
l-Onorabbli Qorti ta’ l-Appell Kriminali fl-ismijiet Il-Pulizija (Spt. Angelo Gafa’)
vs Donovan John Scerri deċiża fis-17 ta’ Ottubru, 2011 (liema prinċipji
ġew konfermati ukoll fil-kawżi l-oħra bl-ismijiet Il-Pulizija (Spt. Angelo Gafa’)
vs Duane Carabott u Il-Pulizija (Spt. Angelo Gafa’) vs John
Cutajar, it-tnejn deċiżi mill-istess Qorti fis-17 ta’ Ottubru, 2011 ). In
poche parole dan kien każ fejn il-konvenut kien iffirma dikjarazzjoni bil-miktub
u l-prosekuzzjoni kienet qed titlob li jinsab ħati talli ħalef il-falz. Avolja l-Onorabbli Qorti tal-Maġistrati u
anki dik ta’ l-Appell sabu li l-akkużat ma kienx ħati li ħalef il-falz għaliex
sabu li l-elementi tar-reat ma kienux jissussistu (mhux l-inqas għaliex
l-akkużat ma ingħatax ġurament, iżda
sempliċement ffirma dikjarazzjoni mingħajr ma ħadd ma amministralu l-ġurament
per se, kif titlob il-liġi) saru osservazzjonijiet interessanti (u utli) ħafna
dwar in-natura u l-forma tal-ġurament. L-Avukat
Ġenerali, per eżempju, sostna li:
“hemm distinzjoni bejn il-forma u l-formalita’ tal-ġurament u
d-dispożizzjonijiet li nsibu kemm fil-Kodiċi Kriminali kif ukoll fil-Kodiċi
tal-Organizzazzjoni u Proċedura Ċivili jippreskrivu biss il-forma. Il-bews
tas-salib, li tagħmel idejk fuq il-Bibbja jew fuq il-Koran mhux parti mil-liġi
tagħna.”
7.2 ILLI d-deċiżjoni fuq imsemmija tkompli
tispjega li:
“Skont l-Avukat Ġenerali l-formola hija biżżejjed. Il-bews tas-salib jew
li wieħed iqiegħed idejh fuq il-Koran mhux neċessarju. U jekk wieħed jeżamina
xi definizzjonijiet li jfissru l-kelma ‘ġurament’ wieħed jinduna li dawn ma
jagħtux dettalji tal-formalitajiet.
Iż-żewġ
definizzjoniet li ġejjin huma eżempji ta’ dan:
(i) ‘a. A solemn, formal declaration or promise
to fulfil a pledge, often calling on God, a god, or a sacred object as witness.
b. The words or
formula of such a declaration or promise.
c. Something
declared or promised (free online dictionary).’
(ii) ‘Oath: A solemn declaration or
undertaking (often naming God) as to the truth of something or as a commitment
to future action.’ (The Concise Oxford
Dictionary 1991).”
Hawnhekk jidher ċar kemm il-ġurament minnu innifsu huwa dikjarazzjoni solenni – ġie li
jinkludi invokazzjoni ta’ Alla u ġie li le – iżda l-invokazzjoni ta’ Alla mhijiex
obligatorja sabiex jkun hemm ġurament.
Għalhekk ukoll wieħed japprezza kif id-dikjarazzjoni
solenni tista’ tiġi kompriża fil-ġurament li jinkludi invokazzjoni ta’ Alla u ċ-ċerimonja
tal-bews tas-Salib – pero’, il-fatt li tkun saret din l-invokazzjoni u din
iċ-ċerimonja m’għandux waħdu u
mingħajr prova ta’ xi leġġerezza da parti ta’ min qed jieħu l-ġurament, b’xi
mod jaffettwa l-validita’ jew il-vinkolu li tikkreja id-dikjarazzjoni kompriża
fil-ġurament.
7.3 ILLI l-Onorabbli Qorti ta’ L-Appell
tkompli tosserva li:
“Prattiċi
f’pajjiżi oħra juru għaliex isiru ċerti ċeremonji iżda ma jfissrux li
ċ-ċeremonji huma indispensabbli kif turi ssilta li ġejja.
‘A person
taking an oath indicates this in a number of ways. The most usual is the
explicit "I swear," but any statement or promise that includes
"with * as my witness" or "so help me *," with '*' being
something or someone the oath-taker holds sacred, is an oath. Many people take
an oath by holding in their hand or placing over their head a book of scripture
or a sacred object, thus indicating the sacred witness through their action:
such an oath is called corporal. However, the chief purpose of such
an act is for ceremony or solemnity, and the act does not of itself make an
oath.
In Western
countries, it is customary to raise the right hand while swearing an oath,
whether or not the left hand is laid on a Bible or other text. This custom
originated during the Medieval period when convicted felons were often branded
on the palm of the right hand with a letter or mark indicating their
conviction. Since felons were disqualified from making declarations under oath,
an oathtaker would display their right hand to show that they were free of
convictions and therefore able to take an oath.’”
7.4 ILLI
huwa rilevanti hawn li għalkemm id-Difiża ma qablitx mal-Prosekuzzjoni, dan
kien biss għaliex id-difiża kienet qed tinsisti (ġustament) li ġurament bilfors
irid jiġi amministrat sabiex
jissusisti r-rejat u li ma hux biżżejjed li bniedem sempliċement jiffirma
formola, iżda l-argumenti fuq imsemmijin ma ġewx kkritikati. Għalhekk l-Onorabbli Qorti ta’ L-Appell
kkonkludiet li: “l-ġurament imur ‘il hemm minn
sempliċi formola ta’ kliem li fiha ‘Jien naħlef’ u / jew firma fuq karta.
Teżisti l-amministrazzjoni tal-ġurament
li mhix sempliċiment formola.”
7.5 ILLI minkejja dan kollu, qed
jiġi sottomess umilment ukoll li ma huwa imniżżel imkien li jekk bniedem ma
jistqarrx ir-Reliġjon Kattolika Rumana ma jistax juża l-istess ċerimonji u
formalitajiet li huma d-drawwa jew il-pratika kostanti fil-pajjiż partikolari u
dan:
(a)
sija biex ma jkunx kostrett jiżvela
t-twemmin tiegħu (b’leżjoni għad-drittijiet fundamentali tiegħu, kif spjegat
iktar l-isfel); u
(b)
sija għaliex din il-forma ta’ ġurament –
speċjalment għall-persuna ta’ Nazzjonalita’ Maltija ġo pajjiż fejn
il-Kostituzzjoni ta’ Malta jiddikjara li “ir-reliġjon ta’ Malta
hija r-Reliġjon Kattolika Apostolika Rumana” u fejn il-Kurċifiss
jissimbolizza valuri ċiviċi important ħafna għall-istess soċjeta’.
2. MA
HEMMX PROJIBIZZJONI LI PERSUNA MHUX KATTOLIKA JIEĦU ĠURAMENT SKONT IR-RELIĠJON
KATTOLIKA, BASTA DIN TOĦLOQ RABTA
GĦAX-XHUD
8. ILLI apparti minn hekk, lanqas ma jidher li hemm xi
projibizzjoni li bniedem li ma jistqarrx ir-Reliġjon Kattolika Rumana jieħu
ġurament skont kif hi d-drawwa ta’ dawk li huma ta’ dik
ir-reliġjon. Anzi, l-artiklu 111 tal-Kap. 12 jgħid li:
“(111) Ix-xhud li jistqarr ir-reliġjon Kattolika
Rumana għandu jaħlef kif hi d-drawwa ta’ dawk li huma ta’ dik ir-reliġjon; u
x-xhud li ma jistqarrx dik ir-reliġjon għandu jaħlef bil-mod li huwa
jidhirlu illi hu l-akbar rabta għall-kuxjenza tiegħu.”
Anki l-Att Dwar Id-Dikjzarazzjonijiet (Kap.245
tal-Liġijiet ta’ Malta)
kull ma jgħid huwa li meta l-liġi tipprovdi għad teħid ta’ ġurament:
“(1) jekk (a) dik il-persuna toġġezzjona li tingħata
l-ġurament u tagħti bħala r-raġuni għall-oġġezzjoni tagħha li ma
għandhiex twemmin reliġjuz, jew li t-teħid tal-ġurament huwa kontra
t-twemmin reliġjuż tagħha, jew li għandha oġġezzjoni tal-kuxjenza biex tieħu
ġurament” “dik
il-persuna titħalla tagħmel dikjarazzjoni solenni … minfjok li tieħu ġurament.”
9. ILLI
dan allura huwa dritt u mhux obbligu, dejjem diment li l-ġurament li jittieħed
– hi x’inhi l-forma li biha jittieħed – joħloq rabta fuq il-kuxjenza ta’ min qed
jieħu dak il-ġurament. Fil-fatt, ser
jiġi sottomess iktar il-quddiem f’din in-Nota illi minkejja n-nuqqas ta’ twemmin
reliġjuż ta’ l-attur, proprju minħabba r-rispett kbir li l-attur għandu
għall-valuri (sekulari) importantissimi li l-Kurċifiss jirrapreżenta,
speċjalment f’soċjeta reliġjuża bħal ma hija dik Maltija u f’pajjiż fejn
il-Kostituzzjoni ta’ pajjiżna stess jiddikjara fl-artiklu 2(1) li “ir-reliġjon ta’ Malta hija r-Reliġjon
Kattolika Apostolika Rumana”, ma hemm assolutament xejn li jipprojibih
milli jieħu ġurament proprju fil-forma l-iktar solenni fis-soċjeta tagħna.
3. IS-SALIB
MA JIRRAPPREŻENTAX BISS PRINĊIPJI RELIĠJUŻI BARRA POST TA’ ADORAZZJONI, IŻDA
VALURI SEKULARI IMPORTANTI
3.1 Il-Valur Sekulari ta’
simbolu important bħal-Kurċifiss
10.1 ILLI hemm
ġurisprudenza stabbilita – u tendenza ġudizzjali ukoll – li tikkonferma li
filwaqt li fil-knisja u postijiet ta’ adorazzjoni ma hemmx dubju li l-Kurċifiss
huwa simbolu reliġjuz, barra il-knisja, u allura f’ambjent sekulari, il-Kurċifiss
għandu valur u sinjifikat sekulari in kwantu jirrapreżenta bosta valuri
ċiviċi, Kostituzzjonali, sekulari importanti li l-istat li jħaddan twemmin
reliġjuz kattoliku jemmen fihom. Dan ġie
trattat f’kawża ċelebri deċiża mill-Qorti Ewropeja Dwar id-Drittijiet tal-Bniedem,
fl-ismijiet Case of Lautsi and others v. Italy (application
no. 30814/06,
deċiża reċentement fit-18 ta’ Marzu, 2011), li kien il-każ ċelebri fejn
l-applikant kien talab li l-Kurċifiss – simbolu ta’ twemmin Nisrani – jitnehha minn ġol-klassijiet ta’
skola ta’ l-Istat ġewwa l-Italja.
10.2 ILLI
dak li huwa interessanti għal-proċeduri odjerni huwa li f’dan il-każ il-Qorti
Ewropeja – u diversi persuni u entitajiet li intervjenew fil-proċeduri- irrikonoxew
li l-Kurċifiss mhuwiex neċessarjament biss
simbolu reliġjuż iżda li jissimbolizza valuri sekulari importanti ħafna
għall-Istat, u li għalhekk t-turija tiegħu ġewwa klassi ta’ l-iskola (li
mhijiex post ta’ adorazzjoni) ma tfissirx nċessarjament intolleranza lejn
reliġjonijiet oħrajn. Li jsegwu huma
diversi siltiet li proprju jikkonfermaw dawn il-prinċipji:
(a) fl-ewwel lok, anki jekk l-Ewwel Qorti (ic-Chamber)
kienet iddecidiet li l-Kurcifiss kellu jitnehha mill-klassijiet (decizjoni li
giet revokata mill-Grand Chamber) ic-Chamber stess irrikonoxxiet “the
plurality of meanings the crucifix might have” (avolja hasset li “the religious meaning was predominant”)
– predominanti iva, iżda mhux
esklussiva;[2]
(b) f'din il-kawza l-Gvern Taljan argumenta li: “a single symbol could be interpreted
differently from one person to another. That applied in particular to the
sign of the cross, which could be perceived not only as a religious symbol, but
also as a cultural and identity-linked symbol, the symbol of the principles and
values which formed the basis of democracy and western civilisation; it
appeared, for instance, on the flags of a number of European countries.”[3]
(enfasi miżjuda)
(c) illi minhabba l-implikazzjonijiet serji ta' dak li
kien qed jigi mitlub mill-Qorti, anki l-Gvern Malti kien intervjena f'dan
il-kaz (flimlien ma' dak ta' 7 pajjizi ohra u bosta organizzazzjonijiet) u
fis-sottomissjonojiet taghhom irrilevaw proprju kemm: “state symbols inevitably had a place in state education and that
many of these had a religious origin, the Cross - which was both a national and
a religious symbol - being the most visible example. In their view, in
non-Secular European states, the presence of religious symbols in the public
space was widely tolerated by the secular population as part of national
identity. States should not have to divest themselves of part of their
cultural identity simply because that identity was of religious origin.”[4]
(enfasi miżjuda)
(d) illi addirittura
33 membru tal-Parlament Ewropew ukoll issottomettew li: “in this specific context religious symbols have a secular dimension
and should therefore not be removed.”[5] (enfasi
miżjuda)
10.3 ILLI
partikolarment interessanti f’dan il-każ kien proprju il-‘Concurring
Opinion’ ta’ l-Imhallef Giovanni Bonello fejn, fost affarijiet oħra, insibu
s-segwenti:
(i) introduzzjoni
bis-segwenti silta: “A court of human rights cannot allow itself to suffer
from historical Alzheimer's. It has no right to disregard the cultural
continuum of a nation's flow through time, nor to ignore what, over the
centuries, has served to mould and define the profile of a people. No
supranational court has any business substituting its own ethical mock-ups for those
qualities that history has imprinted on the national identity. On a human
rights court falls the function of protecting fundamental rights, but never
ignoring that “customs are not passing
whims. They evolve over time, harden over history into cultural cement. They
become defining, all-important badges of identity for nations, tribes,
religions, individuals”. (Justin
Marozzi, The Man who Invented History,
John Murray, 2009, p. 97.) A European
court should not be called upon to bankrupt centuries of European tradition.
No court, certainly not this Court, should rob the Italians of part of their
cultural personality.”[6]
(enfasi miżjuda) Imkien, hawnhekk, ma hemm referenza għall-aspett reliġjuż
tal-Kurċifiss, iżda biss għall-valur kulturali tiegħu;
(ii) L-Imħallef
Bonello jagħti ukoll sommarju storiku tal-prezenza ta’ dan is-simbolu tal-Kurċifiss
ġewwa l-iskejjel Taljani u jgħid li: “The presence of the crucifix in Italian
schools only testifies to this compelling and millennial historical reality
– it could loosely be said that it has been there since schools have been there.
Now, a court in a glass box a thousand
kilometres away has been engaged to veto overnight what has survived countless
generations. The Court has been asked to be an accomplice in a major act of
cultural vandalism.”[7]
(bl-ebfasi mill-ġdid fuq l-aspett kulturali)
(iii) Żied
li: “This
Court's rather modest function remains that of determining whether the exposure
in State schoolrooms of what to some is a Christian symbol and to others a
cultural gadget in any way interfered with Ms Lautsi's and her
children's basic right to freedom of religion – as defined by the Convention
itself.”[8]
(enfasi miżjuda)
(iv) Dwar
il-kwistjoni jekk “the mere silent and
passive presence of a symbol in a classroom in an Italian school amount to
“teaching”? Does it hinder the exercise of the guaranteed right?”[9] l-Imħallef
Bonello kiteb li: “I doubt how far the
mute presence of a symbol of European cultural continuity would amount
to teaching in any sense of that fairly unambiguous word…. The mere display of a voiceless
testimonial of a historical symbol, so emphatically part of the European
heritage, in no way amounts to “teaching”, nor does it undermine in any
meaningful manner the fundamental right of parents to determine what, if any,
religious orientation their children are to follow.”[10] (enfasi
miżjuda)
(v) Fl-aħħar
jikkonkludi li kieku il-Qorti Ewropeja ddeċidiet il-kawża mod ieħor kienet tkun
qed tiċħad: “European heritage value
to an emblem recognised over the centuries by millions of Europeans as a
timeless symbol of redemption through universal love.”[11]
(enfasi miżjuda)
10.4 ILLI
bl-istess mod, id-deċiżjonijiet tal-Qrati Taljani fl-istess proċeduri miġjubin minn Lautsi, kollha
enfasizzaw l-aspett proprju ‘sekulari’ tal-Kurċifiss. Per eżempju:
(A) Id-deċiżjoni tal-Qorti
Amministrattiva Taljana (tas-17 ta’ Marzu, 2005, re Lautsi) qalet li:
“although
the crucifix was undeniably a religious symbol, it was a symbol of Christianity
in general rather than of Catholicism alone, so that it served as a point of
reference for other creeds. It went on to say that the crucifix was a
historical and cultural symbol, possessing on that account an “identity-linked value” for the Italian
people, in that it “represent[ed] in
a way the historical and cultural development characteristic of [Italy] and in general of the whole of Europe, and [was] a good synthesis of that development”. The Administrative Court
further held that the crucifix should also be considered a symbol of a value
system underpinning the Italian Constitution.”[12]
(enfasi miżjuda)
(B) L-istess Qorti
Amministrattiva qalet li: “It can
therefore be contended that in the present day social reality, the crucifix
should be regarded not only as a symbol of historical and cultural
development and therefore of the identity of our people, but also as a symbol
of our value system: liberty, equality, human dignity and religious toleration,
and accordingly also of the secular nature of the state – principles which
underpin our Constitution.”[13]
(C) Qalet ukoll li: “the
cross, as the symbol of Christianity, … even constitutes in a sense the
universal sign of the acceptance of and respect for every human being as such,
irrespective of any belief, religious or other, which he or she may hold. …”[14] u ċioe li l-Kurċifiss jista’ jkollu valur importanti għall-bniedem anki
jekk dak li jkun ma jħaddanx twemmin reliġjuż!
(D) Id-deċiżjoni tal-Consiglio di Stato Taljan (Nru 556 tat-13
ta’ April, 2006, re Lautsi) bl-istess mod rrikonoxxiet li:
“Quite clearly,
the crucifix is in itself a symbol that may have various meanings and serve
various purposes, above all for the place in which it has been displayed. In a place of worship, the crucifix is properly and
exclusively a religious symbol ... In a non religious context like a school ...
for non believers its display is justified and possesses a non-discriminatory
meaning from the religious point of view if it is capable of representing and
evoking synthetically and in an immediately perceptible and foreseeable manner
values which underpin and inspire our Constitutional order, the foundation of
our civil life. In that sense the
crucifix can perform - even in a “secular” perspective distinct from the
religious perspective specific to it – a highly educational symbolic function,
irrespective of the religion professed by its pupils.”
(E) Il-Qorti Ewropeja rrapurtat li “the Consiglio di Stato (Supreme
Administrative Court), which confirmed that the presence of crucifixes in
State-school classrooms … regard being had to the meaning that should be
attached to it, was compatible with the principle of secularism. On that
point it found in particular that in Italy the crucifix symbolised the
religious origin of values (tolerance, mutual respect, valorisation of the
person, affirmation of one's rights, consideration for one's freedom, the
autonomy of one's moral conscience vis-à-vis authority, human solidarity and
the refusal of any form of discrimination) which characterised Italian
civilisation.”[15]
(enfasi miżjuda)
(F) Il-Consiglio di Stato żiedet li “…when displayed in classrooms, the crucifix could fulfil – even in a
“secular” perspective distinct from the religious perspective to which it
specifically referred – a highly educational symbolic function, irrespective
of the religion professed by the pupils. The Consiglio di Stato held that the crucifix had to be seen as a
symbol capable of reflecting the remarkable sources of the above-mentioned
values, the values which defined secularism in the State's present legal
order.”[16] (enfasi miżjuda)
(G) Il-Consiglio di
Stato jikkonkludi li “As with any
symbol, one can impose on or attribute to the crucifix various contrasting
meanings; one can even deny its symbolic value and make it a simple
trinket having artistic value at the most. However, a crucifix displayed
in a classroom cannot be considered a trinket, a decorative feature, nor as an
adjunct to worship. Rather, it should be seen as a symbol capable of
reflecting the remarkable sources of the civil values referred to above, values
which define secularism in the State's present legal order. ..”[17]
(enfasi miżjuda)
10.5 ILLI,
naturalment, wieħed irid jagħmilha ċara li b’dan kollu ebda disrispett huwa
intiż għal dan is-simbolu tant importanti - anzi, dawn l-argumenti proprju
jikkonfermaw kemm dan is-simbolu tant
huwa importanti illi anki oltre ir-reliġjon u t-twemmin reliġjuż, dan
l-istess simbolu reliġjuż u sagru għandu valur sekulari ukoll.
10.6 ILLI
li huwa rilevanti huwa li fis-siltiet fuq riprodotti ma kienux il-valuri reliġjużi ta’ dan is-simbolu hekk
importanti għall-dawk li jħaddnu r-Reliġjon Kattolika Rumana li saret referenza
ghalihom iżda minflok ghall-valuri
sekulari (u kulturali) – ukoll importanti – li dan is-simbolu jirrapreżenta.
3.2 Ir-rispett
li bniedem mhux Kattoliku jista’ jkollu għall-simbolu bħal-Kurċifiss
11.1 ILLI kif dejjem jista’ jikkonferma l-attur
okkorrendo, bħala cittadin kuxjentzjuz – u diment li ma jigix ppruvat il-kuntrarju – hu għandu apprezzament
sħiħ tal-kunċett tal-verità, u tad-differenza bejn li tghid il-verità u li
tigdeb, u tad-differenza bejn is-sewwa u l-qerq. Bl-istess mod, l-attur ukoll ghandu apprezzament
u għarfien sħiħ tal-kunċett ta’ ġurament u tal-obbligu morali u legali imposta
fuq xhud permezz tal-ġurament, u ċioe li l-istess xhud, meta jixhed taħt
ġurament, irid jghid is-sewwa, is-sewwa kollu, u xejn hlief is-sewwa, kif ukoll
tal-konsegwenzi legali jekk xhud ma jgħidx il-verità jew ma jgħidx il-verita’
kollha.
11.2 ILLI l-attur jista’ jigi mistoqsi ukoll
jikkonferma – dejjem okkorrendo - il-lealtà tiegħu lejn il-Kostituzzjoni ta’
Malta li proprju tagħraf lir-reliġjon Kattolika Appostolika Rumana bħala
r-reliġjon ta’ Malta u, allura, ir-rispett sħiħ tiegħu lejn is-simboli u
d-drawwiet tal-istat Malti inkluż il-metodu, il-kliem u r-ritwali li bihom
wieħed jieħu ġurament quddiem l-istituzzjonijiet tal-istat Malti u inkluż lejn
il-valuri importanti li dawn is-simboli jirrappreżentaw (meta ma jkunux ġo post
ta’ adorazzjoni).
11.3 ILLI ghalhekk huwa
possibbli li bniedem li ma jhaddanx ir-religjon Kattolika Appostolika Rumana
jkollu xorta wahda rispett shih lejn is-serjetà u l-qima li biha min jemmen u
min hu Kattoliku iqis il-Kurċifiss (u l-att li wieħed ibusu) u lejn il-valuri
importanti (mhux religjuzi) li l-Kurcifiss jissimbolizza. Bl-istess mod, l-att ta’ gurament skont id-drawwiet
tar-religjon Kattolika, anki jekk xhud ma jkunx religjuz, f’ċirkostanzi
partikolari u speċifiċi bħal dan il-każ xorta wahda jista – diment li ma jigix
ppruvat mod iehor – ma jikkostitwixxix att reliġjuż iżda att t’affermazzjoni li
timpenja lil dak ix-xhud li jonora l-obbligu li jgħid is-sewwa, is-sewwa kollu
u xejn ħlief is-sewwa. B’dan il-mod, in-nuqqas
ta’ sinjifikat reliġjuż għax-xhud ma jneħħi xejn mis-sinjifikat sħiħ morali,
etiku u legali ta’ dan l-att.
12. ILLI għalhekk se mai l-oneru huwa fuq
il-konvenut li jipprova li, għaliex l-attur ħa l-ġurament bil-forma li ħadu,
dan neċessarjament ifisser li ma qalx
il-verita’ jew li x-xhieda tiegħu għandha tiġi skartata, jew forsi li jkun ħa l-ġurament b’mod leġġer
jew li ma jkunx fehem l-import tal-ġurament (li qed jiġi sottomess bir-rispett
li assolutament ma hux il-każ).
Mingħajr din il-prova (li qed jiġi sottomess bir-rispett,
li l-konvenut mhux ser jirnexxielu jagħmilha, għaliex ma hux il-każ) allura
l-ġurament li ħa l-attur għandu jibqa’ jgħodd.
13. ILLI tant hu hekk li minkejja li dina
l-Onorabbli Qorti għandha s-setgħa, skont l-artiklu 113 tal-Kap 12, li “tagħmel
twissija lil min ikun sejjer jaħlef, fuq l-importanza talġurament, u fuq
il-konsegwenzi ta’ ġurament falz”
dina l-Onorabbli Qorti ma ħassietx il-bżonn tagħha din t-twissija f’dan il-kaz.
3. KSUR
TAD-DRITTIJIET FONDAMENTALI TA’ L-ATTUR
14. ILLI li bniedem ikun kostrett jiddikjara t-twemmin reliġjuż
tiegħu – jew in-nuqqas ta’ twemmin reliġjuż tiegħu, skont il-każ – jledi
d-dritt fundamentali tal-bniedem tal-liberta’ ta’ kuxjenza hekk kif sanċit
mill-artiklu 32 u 40 tal-Kostituzzjoni ta’ Malta u mill-artiklu 9 (‘freedom of thought, conscience and religion’)
tal-Konvenzjoni Ewropeja Dwar id-Drittijiet tal-Bniedem.
15.1 ILLI l-artiklu 40 tal-Kostituzzjoni ta’ Malta tgħid hekk:
“40. (1) Il-persuni kollha f’Malta għandu jkollhom
libertà sħiħa ta’ kuxjenza u jgawdu l-eżerċizzju liberu tal-mod rispettiv
tagħhom ta’ qima reliġjuża.
(2) Ebda persuna ma tkun meħtieġa li
tirċievi tagħlim fir-reliġjon jew li turi tagħrif jew profiċjenza fir-reliġjon
jekk, fil-każ ta’ persuna li ma tkunx laħqet l-età ta’ sittax-il sena, issir
oġġezzjoni għal din il-ħtieġa mill-persuna li skont il-liġi jkollha awtorità
fuqha u, f’kull każ ieħor, jekk il-persuna hekk meħtieġa toġġezzjona:
Iżda ebda ħtieġa bħal dik ma għandha
titqies li tkun inkonsistenti ma’, jew bi ksur ta’, dan l-artikolu safejn
it-tagħrif ta’, jew il-profiċjenza jew istruzzjoni fi, ir-reliġjon ikunu meħtieġa għat-tagħlim ta’ dik ir-reliġjon,
jew għal ammissjoni għas-saċerdozju jew għal ordni reliġjuż, jew għal għanijiet
oħra relijjużi, u ħlief safejn dik il-ħtieġa tiġi murija li ma tkunx
raġonevolment ġustifikabbli f’soċjetà demokratika.
(3) Ebda ħaġa li hemm fi jew magħmula skont
l-awtorità ta’ xi liġi ma għandha titqies li tkun inkonsistenti ma’ jew bi ksur
tas-subartikolu (1), safejn dik il-liġi tagħmel
provvediment li jkun meħtieġ raġonevolment fl-interess tas-sigurtà
pubblika, ordni pubbliku, moralità jew deċenza pubblika, saħħa pubblika, jew
ilprotezzjoni tad-drittijiet u libertajiet ta’ oħrajn, u ħlief safejn dak il-provvediment
jew, skont il-każ, il-ħaġa magħmula skont l-awtorità tiegħu, hija murija li ma
tkunx ġustifikabbli raġonevolment f’soċjetà demokratika.”
15.2 L-artiklu 9 tal-Konvenzjoni Ewropeja jghid hekk:
“9(1). Everyone has the right to
freedom of thought, conscience and religion; this right includes freedom to
change his religion or belief and freedom, either alone or in community with
others and in public or private, to manifest his religion or belief, in
worship, teaching, practice and observance.
2. Freedom to manifest one’s religion or
beliefs shall be subject only to such limitations as are prescribed by law and
are necessary in a democratic society in the interests of public safety, for
the protection of public order, health or morals, or for the protection of the
rights and freedoms of others.”
16. ILLI
huwa minnu li sija l-artiklu 111 tal-Kap.12 u sija l-artiklu 1 tal-Kap.245
jagħtu d-dritt (u mhux l-obbligu, jerġa jiġi ribadit) li xhud joġġezzjona li
jieħu l-ġurament skont ir-Reliġjon Kattolika Rumana, izda sabiex jagħmel dan
irid bil-fors jiddikjara it-twemmin reliġjuż tiegħu, jew in-nuqqas ta’ twemmin,
li tmur proprju kontra l-liberta’ ta’ kuxjenza tal-bniedem. L-Att Dwar Id-Dikjzarazzjonijiet (Kap.245 tal-Liġijiet ta’ Malta), per
eżempju, jgħid li meta l-liġi tipprovdi għad teħid ta’ ġurament:
“(1) jekk (a) dik il-persuna toġġezzjona li tingħata
l-ġurament u tagħti bħala r-raġuni għall-oġġezzjoni tagħha li
ma għandhiex twemmin reliġjuz, jew li t-teħid tal-ġurament huwa kontra
t-twemmin reliġjuż tagħha, jew li għandha oġġezzjoni tal-kuxjenza biex tieħu
ġurament” “dik
il-persuna titħalla tagħmel dikjarazzjoni solenni … minfjok li tieħu ġurament.”
17. ILLI dan il-prinċipju ġie rikonoxxut ukoll mill-Qorti Ewropeja Dwar id-Dritijiet tal-Bniedem
fil-kawża, per eżempju, ta’ Dimitras and others vs Greece (applications nos
42837/06, 3269/07, 35793/07 and 6099/08).
F’din id-deċiżjoni naqraw li l-fatti kienu s-segwenti, ċioe li l-applikanti:
“were summoned to appear in court on various
dates between February 2006 and December 2007, as witnesses, complainants or
suspects in criminal proceedings. In conformity with Article 218 of the Code of
Criminal Procedure, they were asked to take the oath by placing their right
hands on the Bible. Each time, they informed the authorities that they
were not Orthodox Christians and preferred to make a solemn declaration
instead, which they were authorised to do.
In several cases, in the standard wording of the
minutes of the proceedings concerned, the words “Orthodox Christian”, were
crossed out and replaced by the handwritten references “atheist” and “made a
solemn declaration”, for example. Some records were actually incorrect, stating
“Orthodox Christian – took the oath” when in fact the person was an atheist and
had made a solemn declaration instead. Even when they appeared in court without
being required to take the oath, the applicants had had to reveal their
religious convictions in order to request the amendment of the standard
reference to “Orthodox Christian” on the form used for the minutes.”[18]
18. ILLI
imbagħad naqraw li “relying on Articles
9 (right to freedom of thought, conscience and religion), 13 (right to an
effective remedy), 8 (right to respect for private and family life and
correspondence) and 14 (prohibition of discrimination), the applicants
complained that they had been obliged to reveal their “non-Orthodox” religious
convictions when taking the oath in court.”
Fid-deċiżjoni
unanima tagħha, il-Qorti Ewropeja Dwar id-Drittijiet tal-Bniedem saħqet li:
“freedom of thought, conscience and
religion, which went hand in hand with pluralism, was one of the
foundations of a “democratic society” and that in its religious
dimension that freedom was an essential part of any believer’s identity,
as well as being a precious asset for atheists, agnostics, sceptics and the
unconcerned. It had already held that freedom to manifest one’s
religious beliefs included an individual’s right not to reveal his faith or his
religious beliefs and not to be obliged to act or refrain from acting in
such a way that it was possible to conclude that he did or did not have such
beliefs – and all the more so when aptitude to exercise certain functions was
at stake.” (enfasi miżjuda)
F’dan
il-każ l-applikanti ġew meqjusa kważi awtomatikament bħala ‘Greek Orthodox’ u
kellhom bil-fors jiddikaraw it-twemmin reliġjuż veru tagħhom sabiex jitħallew,
per eżempju, jieħdu il-ġurament mhux skont ir-reliġjon Grieg Ortodoss. Dan huwa proprju dak li qed jiġri f’dawn
il-proċeduri iżda l-Onorabbli Qorti Ewropeja qalet li: “The applicants had been considered as Orthodox Christians as a
matter of course, and had been obliged, sometimes in hearings, to
point out that they did not subscribe to that faith and, in some cases, to
specify that they were atheists or Jews in order to have the standard wording
of the minutes amended….” (enfasi miżjuda)
19. ILLI
b’mod simili għall-liġi Maltija, “Article
218 [tal-liġi applikabbli Griega] regulated
the taking of the oath in court, on the Bible. It was thus presumed in the
Code of Criminal Procedure that all witnesses were Orthodox and willing to take
the oath, as reflected in the standard wording of the records of court
proceedings. Indeed, it is only exceptions to the rule that Article 220 provides
for allowing those who were not Orthodox Christians to take the oath in
conformity with another religion or to make a solemn declaration if they had no
religion or their religion did not permit oath taking.” U dan ukoll huwa eżattament dak li qed jiġri
f’dawn il-proċeduri u li qed jitlob li jsir il-konvenut.
20. ILLI
l-Onorabbli Qorti Ewropeja kkonkludiet uninanimament li kien hemm ksur ta’
l-artiklu 9 tal-Konvenzjoni Ewropeja u li d-dritt fundamentali ta’ l-applikanti
tal-liberta’ tal-ħsieb, tal-kuxjenza u tar-reliġjon ġew mittiefsa. Il-Qorti qalet li:
“The Court found that requiring the
applicants to reveal their religious convictions in order to be allowed to make
a solemn declaration had interfered with their freedom of religion, and
that the interference was neither justified nor proportionate to the aim
pursued. There had therefore been a violation of Article 9.”
21. ILLI
dan il-prinċipju huwa ben rassodat fil-ġurisprudenza tal-Qorti Ewropeja li kienet
diġa kkonfermatu fil-kawża preċedenti fl-ismijiet: Alexandridis v. Greece
(application no. 19516/06) fejn l-Onorabbli Qorti Ewropeja qalet li:
“the freedom to manifest one’s beliefs
also contained a negative aspect, namely, the individual’s right not to be
obliged to manifest his or her religion or religious beliefs and not to be
obliged to act in such a way as to enable conclusions to be drawn regarding
whether he or she held – or did not hold – such beliefs.” (enfasi
miżjuda)[19]
Il-Qorti
f’dan il-każ ikkonkludiet għall-darb’oħra li: “the fact that the applicant had had to reveal to the court that he was
not an Orthodox Christian had interfered with his freedom not to have to
manifest his religious beliefs. There had therefore been a violation of
Article 9.”
22. ILLI
bħal dawn il-kawżi fuq imsemmija wieħed jista’ jsib bosta oħra li kollha
jikkonfermaw l-istess prinċipji, bħal, per eżempju:
(i)
Buscarini and Others v. San Marino (application no. 24645/94, Grand Chamber Judgement 18.02.1999): “Elected to the San Marino parliament in
1993, the applicants complained of the fact that they had been required to
swear an oath on the Christian Gospels in order to take their seats in
parliament, which in their view demonstrated that the exercise of a fundamental
political right was subject to publicly professing a particular faith. The Court found a violation of Article 9 of
the European Convention on Human Rights (freedom of thought, conscience and
religion). It held in particular that the obligation to take the oath was not
“necessary in a democratic society” for the purpose of Article 9§2, as making
the exercise of a mandate intended to represent different views of society
within Parliament subject to a prior declaration of commitment to a particular
set of beliefs was contradictory.”
(ii)
Sinan Isik v. Turkey (21924/05, Chamber judgment 02.02.2010): “A
member of the Alevi religious community, Mr Işık in 2004 unsuccessfully applied
to a court requesting that his identity card feature the word “Alevi” rather
than the word “Islam”. It was obligatory in Turkey for the holder’s religion to
be indicated on an identity card until 2006, when the option was introduced to
request that the entry be left blank. His request was refused on the grounds
that the term “Alevi” referred to a subgroup of Islam and that the indication
“Islam” on the identity card was thus correct. The Court found a violation of
Article 9 which had arisen not from the refusal to indicate Mr Işık’s faith
(Alevi) on his identity card but from the fact that his identity card contained
an indication of religion, regardless of whether it was obligatory or optional.
The Court underlined that the freedom to manifest one’s religion had a
negative aspect, namely the right not to be obliged to disclose one’s religion.”
4. MA
HEMMX LOK TA’ NULLITA’
23. ILLI avolja l-konvenut għadu ma ddikjarax ruħu fuq x’inhuma,
fl-opinjoni tiegħu, l-konsegwenzi li l-attur ħa ġurament skont id-drawwiet
tar-Reliġjon Kattolika Rumana, żgur li hawn m’hemmx lok għan-nullita tax-xhieda
li ttieħdet u dan għaliex in-nullita’ ta’ atti hija ‘sanzjoni estrema’ ħafna u
għandha tiġi applikata biss f’dawk il-każijiet espressament imsemmija
mill-liġi, li dan il-każ żgur mhuwiex wieħed minnhom. Hemm solużżjonijiet – jekk soluzzjoni hemm
bżonnha – ferm inqas estremi sabiex il-konvenut jiġi assigurat li dak li ntqal
taħt ġurament huwa is-sewwa, is-sewwa kollu u xejn ħlief is-sewwa, u wieħed
jittama li l-konvenut mhuwiex qed jipprova jevita m-mertu ta’ dawn il-proċeduri
billi jiggranfa ma’ aspett proċedurali, speċjalment tenut kont tal-mertu
partikolari ta’ dan il-każ.
24. ILLI ora mai huwa
principju ben rassodat fil-gurisprudenza nostrali li n-nullita m’ghandiex tigi
ddikjarata hlief f’dawk il-kawzi meta huwa dikjarat espressament
mill-ligi. Ta’ dan hemm diversi ezempji
fil-gurisprudenza taghna:
(a) Fil-kawza fl-ismijiet Agnes Gera De Petri et vs il-Kummissarju
ta’ l-Art (PA PS tat-3 ta’ Ottubru, 2003) il-Qorti qalet li f’din
il-materja “tajjeb … illi … tinzamm in
mira l-osservazzjoni elokwenti ta’ l-Onor. Imhallef Maurice Caruana Curran illi
“n-nullitajiet huma odjuzi, ma jistghux jigu prezunti, ma jistghux jigu estizi
minn kaz ghall-iehor, u in generali jirripunjaw ghaz-‘zeitgeist’ modern li huwa
kuntrarju ghar-ripetizzjoni ta’ kawzi u atti gudizzjarji u ghall-moltiplikazzjoni
ta’ l-ispejjez u telf ta’ zmien anti-ekonomiku hlief ghal ragunijiet verament
serji” — “Victor Henry Debono et
-vs- Onor. Dr. Vincent Tabone nomine”, Prim’ Awla, Qorti
Civili, 14 ta’ Mejju 1970; Tali enuncjazzjoni ssegwi dak il-principju
fundamentali tad-dritt li jirritjeni illi “in-nullita’ hija ta’ stretta interpretazzjoni”,
u ghalhekk “in re dubia benignorem interpretationem sequi non minus iustius
est quam tutius (L. 192, para 1, D. L. 17)” - Kollez. Vol. XXXI P I p 396. Din il-massima taghmel rikjam
ghall-principju iehor taddritt Ruman f’ materja ta’ ermenewtika legali,
jigifieri, “in dubio interpretatio facienda est ut superfluwitas evitetur””; (enfasi mizjuda)
(b) Fl-istess
kawza l-Qorti osservat kemm “Gja fi zmenijiet
ohra meta kien jimpera r-rigur ta’ l-osservanza tal-formalitajiet kien gie
osservat illi “il sistema della moderna legislazione e giurisprudenza
tende ad evitare la molteplicazione e la dilazione delle liti e a diminuire il
dispendio, scoraggiando quelle liberazioni e quelle nullita` dovute a semplici
errori a cui il rigido formalismo si attaccava con troppa severita` e poco
riguardo agli interessi dei contendenti e dell’amministrazione della giustizia
in generale” (Kollez. Vol. XXVI
P I p 424; Vol. XXIX P I p 1171; Vol. XXXVIII P III
p 663; “Carmelo Meli –vs- Anthony Sammut et”, Appell Kummercjali,
22 ta’ Dicembru 1970;”
(c) Illi
fil-kawza Untours Insurance (Agents & Brokers) Ltd noe vs Maria Lourdes Gauci
(Qorti ta’ l-Appell Inferjuri, 16 ta’ Dicembru, 2002) il-Qorti ikkonfermat li:
“Jinghad in linea ta’ massima
illi t-teorija l-aktar accettabbli mill-Qrati, f’kazijiet ta’ nullita’ ta’
l-atti, hi dik li tiffavorixxi l-ammissibilita’ u mhux in-nullita’ ta’ l-att.
Dan in omagg ghal principju illi n-nullitajiet ghad-deficjenzi procedurali
ghandhom jigu skoraggiti u fejn hu possibbli l-atti jigu salvati. Dan
il-hsieb, illum aktar minn
qabel, hu in armonija ma’ l-innovazzjonijiet u l-aggornamenti procedurali
introdotti bl-Att XXIV tal-1995 ghal Kodici ta’ Organizazzjoni u Procedura
Civili. Gja fl-imghoddi Qrati differenti, ispirati mill-htiega tat-twettiaq ta’
dak imfisser bhala “la guistizia del dato caso”, kienu jharsu, aktar
milli lejn il-legalizmu u l-formalizu, “lejn dak li hu skont il-haqq u
s-sewwa, lejn il-gustizzja sostanzjali, xi drabi wkoll, fejn mehtieg, moderata
mill-principju ta’ l-ekwita’” (Vol
XXIX pI p1171; “Carmelo Meli
–vs- Anthony Sammut”, Appell Kummerc, 22 ta’ Dicembru 1970). Gie
emfasizzat per ezempju f’decizjoni ormai sekolari illi l-formalizmu u rrigorizmu
esagerat fil-proceduri gudizzjarji gie abbandunat bhala “il sistema proprio
dell’infanzia del diritto” – “Xuereb
-vs- Xuereb”, 2 ta’ Jannar 1883.” (enfasi mizjuda)
(d) fil-kawza
fl-ismijiet Alfred Portelli vs Kummissarju Tat-Taxxi Interni (10 ta’ Jannar,
2003) l-Onorabbli Qorti ta’ l-Appell kkonfermat li: “Il-problema hi wahda antika u dejjem kienet maghna kif manifest
f’gurisprudenza kopjuza fuq din it-tematika.
B’danakollu anke meta l-Qrati ta’ zmenijiet ohra kienu x’aktarx
influwenzali minn
nozzjonijiet ta’ rigorosita` procedurali kien hemm diga` t-tendenza li
jevitaw in-nullitajiet u jsalvaw l-atti. L-ezemplari f’dan il-kuntest huma
bosta. Hekk fid-decizjoni fl-ismijiet “Com. Rosario Xuereb –vs- Com. Paolo
Xuereb et”, Qorti Kummerc, 2 ta’ Jannar 1883 (Vol X pI) gie osservat dan:- “L’antico rigore che esigeva l’uso delle
identiche parole della legge nelle azioni giudiziarie, ossia il formulismo, e’ nei
nostri tempi abbandonato, come sistema proprio dell’infanzia del diritto.” Issokta
jigi ribadit “b’wisq aktar raguni u qawwa
nistghu nghidu hekk illum meta l-ligi u l-qorti aktar mill-formalizmu jew
legalismu, thares lejn dak li hu skont il-haqq u ssewwa, lejn il-gustizzja
sostanzjali, xi drabi wkoll fejn jinhtieg, moderata mill-principju tal-ekwita`
li wisq tajjeb giet imfissra bhala la ‘giustizia del dato caso’” – “Salvatore
Tonna –vs- Carmelo Chetcuti et”, Appell Civili, 16 ta’ Novembru 1934. Hsieb dan
ribadit fis-sentenza fl-ismijiet “Carmelo Meli –vs- Anthony Sammut et”, Appell
Kummerc, 22 ta’ Dicembru 1970. Gie fil-fatt ritenut illi “n-nullita` hija haga odjuza u ghandha tigi ordnata meta espressament
komminata mil-ligi” (Vol XXXIII pI p134). Effettivament, “in-nullita` ma tistax tigi desunta meta
mhux espressament stabbilita minn
disposizzjonijiet li jirrigwardaw proceduri specjali”. (Vol XXXII pI
p329).” (enfasi mizjuda)
25. ILLI anki awtur bhal Laurent
jghallem li n-nullita’ “e’ un mezzo estremo cui il legislatore non
ricorre che in caso di necessita.” (Diritto Civile, Vol 1 para
43). Kwalsiasi kumment ulterjuri ikun
superfluwu fuq dan l-aspett.
26. ILLI n-nullita ta’ l-atti hija regolata mill-artiklu 789
tal-Kap.12 li ukoll jipprova kemm jista’ jkun li l-atti jigu salvati – qed jigi
sottomess li n-nullita’ f’dan il-kaz mhux rikjest taht ebda mill-paragrafi ta’
dan l-artiklu 789.
5. KONKLUZJONI
27. ILLI għalhekk qed jiġi sottomess bir-rispett li l-verbal li
għamel il-konvenut m’għandu jkollu
assolutament ebda konsegwenza la fuq ix-xhieda li ta l-attur u lanqas fuq
il-prosegwiment tal-proċedjuri odjerni.
28. ILLI finalment il-fatt jibqa – sakemm ma
jiġix pruvat mod ieħor – li bl-invokazzjoni ta’ Alla fil-ġurament u mingħajrha,
il-verita’ hija waħda u hija din il-verita’ li qal l-attur - hemm rotta ferm
inqas drakonjana u estrema kif tista’ tiġi riżolta din il-kwistjoni (jekk
tinhtieg soluzzjoni), u dan billi – jekk verament hemm il-lok (għaliex qed jiġi
sottomess, bir-rispett, li dan ma hemmx bzonnu) – l-attur jitħalla jikkonferma:
-
sija l-fatti
kollha kontenuti f’din in-Nota (fejn meħtieġ); u
-
sija l-fatt li
x-xhieda kollha tiegħu tirrefletti il-verita’, il-verita’ kollha u xejn ħlief
il-verita’
biex b’dan il-mod il-proċeduri
jkunu jistgħu jkomplu fuq il-mertu sabiex din il-kawża tiġi deċiża darba
għall-dejjem.
29. ILLI qed jiġi sottomess bir-rispett li
kwalsiasi soluzzjoni oħra li jitlob il-konvenut ser tfisser biss li n-nuqqas
ta’ twemmin ta’ l-attur ser jispiċċa biex ppreġudikatlu l-kawża tiegħu.
30. ILLI in
ogni caso, u mingħajr preġudizzju, ma jridx jintesa ukoll l-fatt li xhieda
oħra ġew ppreżentati mill-attur u d-dritt li jsiru sottomissjonijiet jibqa’, u
allura l-kawża xorta waħda tista’ tipproċedi.
Tant għandu l-esponent x’jissottometti għas-savju
ġudizzju ta’ dina l-Onorabbli Qorti.
_________________________
Avv. Dott. Anthony Cremona
57, St Christopher Str
Valletta (VLT 1462)
Notifika: Dr Toni Abela, Il-bini tal-Qorti, il-Belt Valletta
[1] Art.3(1) tal-Kap 245: “Dikjarazzjoni li ssir minflok ġurament għandha tkun
fl-istess forma bħall-ġurament li ssir minfloku, iżda minflok il-kliem
"naħlef", "niddikjara bil-ġurament" jew kliem ieħor li juru
t-teħid ta’ ġurament, għandhom jidħlu l-kliem "niddikjara
solennement" bl-adattamenti konsegwenzjali tal-kliem fejn meħtieġ; u l-kliem
"hekk Alla jgħini", jekk jinsabu fil-forma tal-ġurament, għandhom
jitħallew barra.”
[2] Paġna 15
para. 31 tad-deċiżjoni ta’ Lautsi and others vs Italy.
[3] Paġna Page
16 para 36 tad-deċiżjoni ta’ Lautsi and others vs Italy.
[4] Paġna Page
20 para 47 tad-deċiżjoni ta’ Lautsi and others vs Italy.
[5] Paġna Page
24 para 56 tad-deċiżjoni ta’ Lautsi and others vs Italy.
[6] Paġna 38
tad-deċiżjoni ta’ Lautsi and others vs Italy.
[7] Paġna 38
tad-deċiżjoni ta’ Lautsi and others vs Italy.
[8] Paġna 41
tad-deċiżjoni ta’ Lautsi and others vs Italy.
[9] Paġna 42
tad-deċiżjoni ta’ Lautsi and others vs Italy.
[10] Paġna
42 tad-deċiżjoni ta’ Lautsi and others vs Italy.
[11] Paġna
43 tad-deċiżjoni ta’ Lautsi and others vs Italy.
[12]
Riprodott f’paġna 5 tad-deċiżjoni ta’ Lautsi and others vs Italy.
[13]
Riprodott f’paġna 6 tad-deċiżjoni ta’ Lautsi and others vs Italy.
[14]
Riprodott f’paġna 7 tad-deċiżjoni ta’ Lautsi and others vs Italy.
[15]
Riprodott f’paġna 7 tad-deċiżjoni ta’ Lautsi and others vs Italy.
[16]
Riprodott f’paġna 7-8 tad-deċiżjoni ta’ Lautsi and others vs Italy.
[17] Riprodott
f’paġna 9 tad-deċiżjoni ta’ Lautsi and others vs Italy.
[18] Press
Release issued by the Registrar, 449 03.06.2010, Chamber Judgement Dimitras and
others vs Greece,
paġna 1.
[19] Press Release issued by the
Registrar, 126 21.02.2008, Chamber Judgement Alexandridis
v. Greece, application
no. 19516/06, paġna 2-3.
1 comment:
Beautiful.
Let's see what Dr. Abela has to say, I expect nothing less than the sublime.
Post a Comment